طنز

 

طَنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر می‌رسند، نشان می‌دهد و این خود مایه خنده می‌شود. هنر طنزپردازی، کشف و بیان هنرمندانه و زیبایی ‌شناختی عدم تناسب در این «متناسبات» است.

طنز، شکل تکامل ‌یافته‌ی هجو است و فکاهه شکل تکامل‌ یافته‌ی هزل. آنچه این دو را به هم پیوند می‌دهد، عنصر خنده است. با این تفاوت که خنده‌ی طنز به خاطر انتقاد است و خنده‌ی فکاهه به خاطر شوخی. طنز و فکاهه دوش به دوش هم حرکت می‌کنند و مضاحک را می‌سازند. خنده‌ی طنز، نیشخند است و خنده‌ی فکاهه نوشخند. جامعه‌ی بشری، هم به نیش احتیاج دارد و هم به نوش.

نمونه‌ی طنز:
شخصی از مولانا عضدالدین پرسید که: "چون است که در زمان خلفا مردم دعوی خدایی و پیغمبری بسیار می‌کردند و اکنون نمی‌کنند؟"
گفت: "مردم این روزگار را چندان ظلم و گرسنگی افتاده است که نه از خدایشان به یاد می‌آید و نه از پیغامبر!"
(عبید - همان رساله)